SYFILIS

De verschillende uitingsvormen van syfilis. Bron: Friedrich Eduard Bilz, De nieuwe natuurgeneeswijze (Amsterdam 1923).

Syfilis, ook wel lues genoemd, is een geslachtsziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum. De eerste beschrijvingen van de ziekte werden al opgetekend in de 15e eeuw en 16e eeuw. Maar in de daaropvolgende eeuwen werd er nog lange tijd gespeculeerd over de mogelijke ziekteverwekker en precieze symptomen van syfilis. Vroeger werd de ziekte nog vaak verward met andere huid- en geslachtsziekten, zoals gonorroe. Uiteindelijk was het de Franse arts Philippe Ricord (1800-1888) die een nauwkeurige beschrijving van de verschillende fasen van syfilis gaf.

Primaire syfilis

Vlak na besmetting ontstaat een pijnloze zweer op de plek van infectie. Deze verdwijnt vanzelf binnen enkele weken of maanden, maar de ziekte blijft in het lichaam aanwezig.

Secundaire syfilis

In deze fase kunnen uiteenlopende symptomen optreden, zoals huiduitslag, keelpijn, hoofdpijn, koorts en spierpijn. Soms worden zelfs gewrichten en zintuigen aangetast. Daarna volgt vaak een lange periode zonder symptomen, terwijl de ziekte in het lichaam blijft sluimeren.

Tertaire syfilis

Een beschrijving van het ziektebeeld van cholera. Bron: Willem Vrolik, 'Berigten betreffende de Asiatische cholera te Amsterdam' (Amsterdam, 1832).
De demping en riolering van de Nieuwezijds Voorburgwal in juni 1884. Het was een van de eerste straten (voorheen gracht) in Amsterdam waar ondergrondse riolering werd aangelegd. (bron: Stadsarchief Amsterdam)

De cholera in Amsterdam

Ook in Amsterdam kwamen er in de negentiende eeuw herhaaldelijk epidemieën van de cholera voor. De eerste uitbraak in 1832-1833 telde 1200 slachtoffers, in 1848-1849 vielen er 2273 slachtoffers, in 1855 ongeveer 1100. Bij de laatste grootschalige uitbraak in 1866 werden er wederom meer dan duizend slachtoffers vastgesteld. In de grafiek hieronder is te zien dat cholera vooral voorkwam in de zomermaanden. Dat komt omdat de cholerabacterie zich sneller vermenigvuldigde en verspreidde in warm water. 

Sterfte aan cholera per maand in Amsterdam (Amsterdamse Doodsoorzaken database)

Kolerekaart

De kolerekaart (kolere verwijst naar cholera) visualiseert de verspreiding van sterfgevallen aan cholera in Amsterdam in 1866. Over het algemeen werden de arme buurten zoals de Jordaan en de Oostelijke Eilanden vaak harder getroffen dan de rijke wijken (Grachtengordel). Klik hier voor meer informatie over de kaart.

Te zien in Museum Vrolik

cholera?

Verder lezen?

  • Eddy Houwaart, De hygiënisten. Artsen, staat en volksgezondheid in Nederland 1840-1890 (Groningen, 1991).
  • Johannes Verdoorn, Het gezondheidswezen te Amsterdam in de 19e eeuw (Nijmegen, 1981).
  • Michiel Wagenaar, ‘De dood in kaart‘, Ons Amsterdam (2002).
  • Tim Riswick, ‘De beangstigende cholera-epidemie: verwrongen gezichten en verschrompelde lichamen’, Dood in Amsterdam (2022).
  • Tim Riswick, ‘Leven en dood in het cholerahospitaal: Een inkijkje in de cholera-uitbraak van 1866’, Dood in Amsterdam (2024).
  • ‘Amsterdam in tijden van cholera’, Gemeente Amsterdam (2019)