Cholera
Cholera is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Vibrio Cholerae. Tegenwoordig is cholera in Nederland zeer zeldzaam, maar in de 19e eeuw was het een belangrijke en veelvoorkomende ziekte. De mensen die in het verleden met de cholerabacterie in aanraking kwamen werden vaak ernstig ziek. Belangrijke symptomen waren braken, diarree en (extreme) uitdrogingsverschijnselen. Voor de ‘cholera-lijders’ waren de vooruitzichten slecht: meer dan de helft overleed, meestal binnen een paar dagen, maar soms zelfs binnen enkele uren. Lange tijd tastten medici in het duister wat betreft de snelle verspreiding en exacte oorzaken van de ziekte. De Engelse geneesheer John Snow ontdekte uiteindelijk in 1854 (na een grote uitbraak van cholera in Londen) de belangrijke rol van verontreinigd (drink)water. Toch duurde het nog tot het einde van de 19e eeuw voordat zijn bevindingen breed werden erkend en er maatregelen werden genomen.
Hygiëne in de stad
Aanvankelijk wisten artsen dus nog niet precies wat cholera veroorzaakte en hoe het zich verspreidde. De behandeling werd dan ook vooral gebaseerd op traditionele medische inzichten. Zo probeerden artsen cholerapatiënten te behandelen met bijvoorbeeld warme baden, mosterdpappen op de huid en braak- en laxeermiddelen. Deze medische behandelingen waren niet effectief. Al snel werd duidelijk dat er een systematischere aanpak nodig was om de cholera te bestrijden. De ‘hygiënisten’, een groep vooruitstrevende en maatschappelijk betrokken artsen, zetten zich in voor de verbetering van de volksgezondheid en bestrijding van infectieziekten. Ze waren ervan overtuigd dat besmettelijke ziekten zoals cholera, vooral werden verspreid door slechte hygiënische omstandigheden: er kwam vervuild drinkwater uit putten, uitwerpselen en afvalwater stroomden door open riolen of werd in grachten geloosd, en woningen waren vies en overvol. De hygiënisten hielden zich met allerlei aspecten van de openbare gezondheidszorg bezig om de ‘zieke’ stad beter te maken. Aan het einde van de 19e eeuw werden er concrete maatregelen genomen ter verbetering van de stedelijke hygiëne. Denk hierbij aan de aanleg van ondergrondse riolen en waterleidingen voor schoon (drink)water, het ophalen van afval, betere woningbouw en controle op de voedselkwaliteit. Deze maatregelen betekenden een grote stap vooruit voor de volksgezondheid.
De cholera in Nijmegen
Ook in Nijmegen kwamen er in de negentiende eeuw herhaaldelijk epidemieën van de cholera voor. Tijdens een grote uitbraak in 1832 weden 42 mensen ziek: 19 van hen overleden, 23 mensen herstelden. Stadsgeneesheer Cornelis van Eldik legde deze uitbraak uitvoerig vast in zijn boek over de Aziatische braakloop (cholera) te Nijmegen. Hij beschreef nauwkeurig wie er ziek werden, waar ze woonden en hoe ze ziek werden. Eén van die gevallen was Clasina van Hasselt, een 45-jarige weduwe en mattenmaakster die in een kelderwoning aan de Vleeschhouwerstraat woonde. Over haar schreef Van Eldik: “eene ongebondene leefwijze levende, en, als zij kon, misbruik makende van sterkendrank, werd den 22. Aug., des morgens te 5 ure, in het ziekenhuis gebragt. Des namiddags van dezen dag ging der erethische vorm der ziekte in typhus cholericus over”. Dit laat zien hoe cholera vooral slachtoffers maakte onder mensen in slechte woonomstandigheden. Armoede, een gebrek aan hygiëne en overbevolkte huizen vergrootten de kwestbaarheid voor deze dodelijke ziekte.
Cholera in kaart gebracht
De laatste grote cholera-uitbraak in Nijmegen vond plaats in 1866. Daarbij vielen 67 doden. Op de kaart hieronder zijn alle sterfgevallen uit dat jaar per straat weergegeven: elk blauw bolletje staat voor één sterfgeval ten gevolge van cholera. Hier is eveneens te zien dat de meest verpauperde stadsdelen – zoals rondom de Bottelstraat en Voerweg – onevenredig hard werden getroffen.
Te zien in het museum
Cholera?