Artikel over de laatste Amsterdamse pokkenepidemie gepubliceerd

Het academische tijdschrift Social Science History heeft onlangs een artikel van ons projectteam gepubliceerd, getiteld ‘The Last Nationwide Smallpox Epidemic in the Netherlands: Infectious Disease and Social Inequalities in Amsterdam, 1870–1872’. De pokkenepidemie die Amsterdam net als grote delen van de rest van de wereld gedurende de vroege jaren 1870 overspoelde staat hierin centraal. Deze epidemie moet een grote schok geweest zijn voor de bevolking, aangezien grote uitbraken met de ontdekking van het koepokvaccin vanaf het einde van de achttiende eeuw grotendeels voorbij leken te zijn.

We stellen in ons artikel de vraag hoe ‘neutraal’ deze laatste pokkenepidemie waar Amsterdam mee te maken zou krijgen was op sociaal vlak: overrompelde zo’n grote uitbraak iedereen in gelijke mate of hadden inwoners van rijkere buurten toch betere overlevingskansen dan in armere buurten? Om dit te achterhalen hebben we verschillende bronnen en methoden gebruikt, zoals krantenartikelen, gemeenteverslagen, volkstellingen en natuurlijk de doodsoorzaken-database. We hebben hiermee belangrijke ruimtelijke verschillen in pokkensterfte binnen Amsterdam kunnen blootleggen. In het algemeen geldt: hoe armer de buurten, hoe hoger de sterfte.

De Joodse buurten vormden een belangrijke uitzondering op die regel: dit waren weliswaar arme buurten, maar er bestaan allerlei aanwijzingen dat de vaccinatiegraad hier hoog was. Zodoende kon men in deze buurten ontsnappen aan de hoge sterfte die armere buurten in het algemeen kenden. In het artikel suggereren we daarom dat de sociale ongelijkheid op het gebied van pokkensterfte begrepen moet worden aan de hand van twee factoren: de bewoningsdichtheid (hoe meer mensen per huis, hoe moeilijker het was om een besmetting te voorkomen) en de vaccinatiebereidheid, die vermoedelijk lager op de maatschappelijke ladder afnam. De pokkenepidemie legde zodoende zowel diepgewortelde sociaaleconomische als gezondheidsongelijkheden in de stad bloot.

Het artikel is gratis te lezen op de website van Social Science History.

We hebben er ook al eerder blog posts geschreven over dit onderzoek, onder andere in het Nederlands voor de website van het Stadsarchief Amsterdam en in het Engels voor History Workshop Online.