De babyzaal van het Wilhelminagasthuis // Stadsarchief Amsterdam
In de negentiende eeuw kregen veel zuigelingen stuipen, regelmatig met dodelijk afloop. Dat kinderstuipen als doodsoorzaak vaak voorkwam in de negentiende eeuw is te zien in de onderstaande grafiek. Van alle overleden Amsterdamse zuigelingen in 1856 stierf 39 procent aan stuipen (‘convulsions’). Dat percentage daalt langzaam richting de eerste decennia van de volgende eeuw.
Met de medische kennis van nu weten we dat kinderstuipen een symptoom van een onderliggende ziekte of aandoening zijn. Bestudering van medische literatuur uit de negentiende eeuw leert ons dat dokters uit die tijd best begrepen dat ze op zoek moesten gaan naar die achterliggende oorzaak om kinderen met stuipen te kunnen genezen. De diagnostische middelen waren echter gering en laboratoriumonderzoek stond nog in de kinderschoenen. Als een dokter tijdig bij een kind met stuipen geroepen werd, kon hij vaak niets anders doen dan een behandeling voorschrijven die de stuiptrekkingen zouden kunnen verminderen, volgens de opvattingen van die tijd. In 1854 adviseerde de bekende professor Canstatt bijvoorbeeld koude begietingen, warme wassingen met chloorwater en bloedzuigers.
Naast allerlei aandoeningen en ziekten kon ook onwetendheid ten aanzien van de verzorging van baby’s tot de diagnose stuipen leiden. In de Telegraaf van 9 mei 1894 wordt een artikel ‘ter waarschuwing van moeders’ gepubliceerd. Dokter Kooperberg verhaalde van de slechte gewoonte van ‘zeer veel moeders’ om ’s nachts de pasgeborene bij zich in de bedstede te nemen. Volgens hem worden huisdokters dikwijls ’s morgens ontboden, omdat een kind aan ‘stille stuipen’ overleden zou zijn. Volgens Kooperberg zijn deze zuigelingen waarschijnlijk in het benauwde bed gestikt, maar stemmen dokters in met de doodsoorzaak ‘stuipen’, om de moeders niet met een eeuwig zelfverwijt op te zadelen. Dokters waarschuwen ook voor het dodelijke gevaar van slaapdrankjes voor zuigelingen op basis van papaverzaden en jeneverbessen, onder andere in het Sluisch Weekblad van 13 februari 1863.
In arme gezinnen had men vaak geen geld voor het consulteren van een huisdokter. Op het platteland kon het bovendien dagen duren voordat een huisdokter arriveerde. Men vertrouwde dan op traditionele middelen, zoals het leggen van een opengesneden duif op de borst of buik van het kind met stuipen. In een maandblad van december 1885 wordt gewaarschuwd voor deze ‘eeuwenlange’ traditie. In de negentiende eeuw wordt niettemin veel geadverteerd voor dit soort middelen tegen stuipen, zoals de bovenstaande advertentie (figuur 2) voor halssnoeren van elandsklauw toont.
In de jaren 40, zelfs na de oorlog, leden verschillende kinderen van mijn ooms en tantes en ik ook, aan stuipjes. Ik heb nooit gehoord dat er iets tegen gedaan werd, anders dat de ouders het advies kregen rustig afwachten gaat vanzelf over. Het hoorde bij de leeftijd en werden groeistuipjes genoemd. Over een onderliggende ziekte is nooit iets verteld.
Ook later toen ik voor de klas stond had ik een meisje die een stuip kreeg. De dokter gaf het advies, zorgen dat de hersenen niet te veel overprikkeld raken, er teveel spanning op de hersenen komt. Met de puberteit gaat het vanzelf over. Hier werd duidelijk onderscheid gemaakt tussen groeistuipen en stuipen.
Wat geweldig om te zien welke artikelen gepubliceerd worden aan de hand van het Amsterdamse doodsoorzakenregister.. Ik lees met veel interesse de publicaties.