Verslag van de vrijwilligersbijeenkomst van 2 september 2022 in Utrecht

In de statige stijlkamer van de Universiteit Utrecht, aan het Janskerkhof, kwamen opnieuw de vrijwilligers en de onderzoekers van Dood in Amsterdam bijeen voor gezelligheid en updates van het voortgaande onderzoek naar de sterfte in Amsterdam. Angélique Janssens introduceerde eerst de nieuwe onderzoekers op het project, Mayra Murkens en Rachel Elands. Zij volgen respectievelijk Tim Riswick en Sanne Muurling op als postdocs op het project. Dat betekent niet dat Sanne en Tim geen onderzoek meer zullen uitvoeren op de Amsterdamse doodsoorzaken, maar zij zullen dat in het vervolg doen als universitair docent van de Radboud Group for Historical Demography and Family History, waar zij een vaste aanstelling hebben gekregen. We moesten wel definitief afscheid nemen van Jan Hornix, die eerst als student en later als junior onderzoeker de groep heeft bijgestaan met allerlei speurwerk in het archief alsmede de website www.doodinamsterdam.nl en het maken van geregelde nieuwsberichten voor de vrijwilligers.

Daarna volgden 3 presentaties. Angélique Janssens en Evelien Walhout lieten de aanwezigen zien wat de geheimen zijn van sekse verschillen in de 19^de eeuw, zowel in Nederland als geheel als in Amsterdam. Mannen in Amsterdam, zo bleek, hadden het buitengewoon zwaar: hun overlevingskansen in de leeftijdsgroep 20-50 jaar waren beduidend slechter dan die van vrouwen. Het waren ziekten zoals tuberculose en andere luchtweginfecties die hiervoor verantwoordelijk waren. Ook werden de eerste uitslagen getoond van het pas opgestarte onderzoek naar moedersterfte. Moedersterfte was zeker niet de belangrijkste doodsoorzaak voor volwassen vrouwen, maar het was sterk verbonden met de algehele gezondheidstoestand van vrouwen. En die was weer gekoppeld aan de gezondheid van de kinderen die ter wereld kwamen.

Sanne Muurling liet zien hoe zij de mensen en de doodsoorzaken op de digitale kaart van Amsterdam zet. Ze gebruikte een voorbeeld uit het doodsoorzakenregister 1857 van een in de Jordaan wonend gezin dat binnen een tijdsbestek van twee maanden maar liefst twee jonge kinderen moest begraven door pokken. In de presentatie vertelde ze onder andere over de vele historische omnummeringen die het leven van een historicus zuur maken (zo waren er in het midden van de 19^de eeuw maar liefst 5 verschillende panden met het adres Prinsengracht 519!), maar ook over het nieuwe databestand dat we binnen het project gebruiken waarmee het toch mogelijk is om de juiste adressen te traceren en op kaart te zetten.

De derde presentatie werd gegeven door Mayra Murkens. Een aantal van onze vrijwilligers hebben haar geholpen beroepen te vinden voor de vrouwen in haar promotieonderzoek naar de doodsoorzaken in Maastricht. Zij liet zien waar haar bron uit bestond, een begraafregister van de stad Maastricht dat gekoppeld kon worden aan de overlijdensakten. Net zoals in veel andere 19^de-eeuwse bronnen hadden de vrouwen in deze bronnen meestal geen beroepsvermelding. Dat betekende evenwel niet dat ze niet of nooit gewerkt hadden. Integendeel, ook gehuwde vrouwen werkten met grote regelmaat in de aardewerk fabrieken van de stad. Zij liet ook zien dat al het monnikenwerk tot geweldige resultaten had geleid. Er bestonden grote sociale verschillen in de mate waarin gehuwde vrouwen het slachtoffer werden van infecties die via de lucht werden overgebracht.

De middag werd heel gezellig afgesloten met een drankje op het terras van een van de cafés aan het Janskerkhof. Uiteraard gaan we door met het organiseren van dergelijke bijeenkomsten. Het enthousiasme van onze vrijwilligers werkt uitermate aanstekelijk op ons als onderzoekers!