Gefantaseerd stadsgezicht Amsterdam ca. 1880/1890, gemaakt door Charles Rochussen // Stadsarchief Amsterdam
Bij het bestuderen van de Amsterdamse doodsoorzaken zijn we niet alleen benieuwd naar de oorzaken en hoogte van sterfte, maar ook naar de verschillen in kansen van mensen om te overlijden. Zo is Tim bezig met een uitgebreid onderzoek naar sociale ongelijkheid in ziekenhuissterfte, en heeft Sanne sociale verschillen in de doodsoorzaken van zuigelingen tegen het licht gehouden, zoals te lezen is in een recente blog post. Om sterftekansen goed te kunnen onderzoeken, moeten we weten welke mensen binnen bepaalde bevolkingsgroepen overleden én welke mensen overleefden. Alleen dan kunnen we uitspraken doen over wie nu echt een grotere kans op overlijden had, in het algemeen of aan een bepaalde doodsoorzaak, en wie juist een gezondheidsvoordeel had.
De Amsterdamse doodsoorzaken database geeft ons dus het eerste gedeelte van de puzzel, maar er is altijd méér informatie nodig. Een aantal vrijwilligers hebben de afgelopen jaren daarom hard gewerkt om ook informatie te verzamelen over de kinderen die niet stierven binnen de eerste vijf jaren van hun leven. Daarom hebben vrijwilligers alle geboorteakten van 1856 tot en met 1860 ingevoerd, en vervolgens ook alle overlijdensaktes van kinderen jonger dan vijf jaar oud tussen 1856 en 1865. Door deze aktes aan elkaar te koppelen hebben we de volledige informatie van een zogeheten ‘geboortecohort’, waarvan we van vrijwel ieder kindje weten of het de eerste vijf gevaarlijke levensjaren overleefde of bezweek aan een van de op de loer liggende kinderziekten. Een kleine kanttekening hierbij is dat we natuurlijk niet weten welke kindjes overleden als ze door verhuizing niet meer in de burgerlijke stand van Amsterdam waren ingeschreven. . Eenmaal verhuisd hebben we die kindjes helaas niet meer kunnen volgen.
Zodra al deze informatie compleet was, zijn we begonnen met het koppelen van de geboorte- en overlijdensakten aan de doodsoorzakendatabase. Dit koppelen van de data is nog een hele klus, want de spellingen van namen komen niet altijd overeen. Ook kwam het voor dat kindjes bij de geboorte met de achternaam van de moeder werden geregistreerd. Bij het overlijden waren sommige moeders inmiddels getrouwd, waardoor de kindjes vaak de achternaam van hun moeders’ echtgenoot hadden gekregen.
Op basis van de eerste koppeling waarbij alle namen direct overeenkwamen hebben we al wat voorzichtige eerste analyses gedraaid. Waar Sanne zich alleen bezighield met de zuigelingensterfte, dat wil zeggen kinderen die stierven binnen één jaar na de geboorte, hebben wij (Tim en Mayra) ons dus gericht op de sterfte van kinderen tot en met 5 jaar. Hierin waren wij vooral benieuwd naar hoe het zit met de sociale kansenongelijkheid tussen die kinderen, en of dat ook per doodsoorzakengroep verschilde. Om dit te analyseren bouwen we een complex statistisch model dat rekening houdt met het gegeven dat kinderen aan verschillende soorten ziektes kunnen overlijden, en dat de sterftekansen dus kunnen verschillen naar mate er in de loop van de tijd meer kinderen aan een bepaalde doodsoorzaak overleden zijn. Dit heet een ‘competing risks’ model.
Een van de manieren om de uitkomsten van die modellen te visualiseren is via zogenaamde ‘Kaplan Meier grafieken’. In deze grafieken zien we dat bij zuigelingen (Grafiek 1) vooral de kansen om aan een geboorteafwijking (in het blauw) in de eerste 100 dagen na de geboorte groot zijn. In de loop van het eerste levensjaar zien we dat de sterftekansenkansen van infectieziekten die via de lucht worden verspreid, ook wel de bekende kinderziekten zoals mazelen, roodvonk, difterie, pokken, of de griep of longontsteking, steeds maar blijven toenemen (in het rood). Bij jonge kinderen tussen de één en de vijf jaar oud, zien we juist dat het bijna alléén maar die door de lucht overdraagbare infectieziekten zijn, die tot sterfte bij deze kindjes leidde (Grafiek 2).
Vervolgens hebben we onderzocht welke factoren nu van invloed waren op de kansen overlijden aan zo’n via de lucht verspreidde infectieziekte. We hebben hierbij gekeken naar geslacht en drie verschillende sociale factoren, namelijk het beroep van de vader, de huurwaarde van het woonhuis, en de door dr. Israels bedachte vierdelige indeling van wijken van zeer arm tot zeer rijk. Onder zuigelingen speelde geslacht een belangrijke rol; jongetjes hadden hogere sterftekansen dan meisjes. Sociale factoren maakten echter weinig onderscheid. Bij de jonge kinderen tussen de één en de vijf jaar oud was het omgekeerde het geval. Geslacht had weinig invloed op de sterftekansen, maar op sociaal vlak waren er wel degelijk ongelijke kansen. Uit deze analyses kwam de ietwat vage classificatie van dr. Israels als absoluut de sterkste indicator naar voren. Blijkbaar waren de verschillen tussen buurten dus toch zo sterk, dat deze individuele verschillen op basis van beroep of huurwaarde, overtroffen! Over het algemeen hadden de rijkste kindjes, of de kindjes waarvan de vader een goede baan had, een beduidend kleinere kans om te overlijden aan een infectieziekte die via de lucht werd verspreid.
Er blijven echter nog vragen over. Hoe zat het bijvoorbeeld met de ongehuwde moeders, die we in deze eerste analyse nog niet konden meenemen? Het valt te verwachten dat juist hun kinderen nég slechtere overlevingskansen hadden, maar of dat klopt moet nog worden uitgezocht. Dan is het ook nog de vraag wanneer we die effecten het meeste zien; is dat in het eerste levensjaar, of blijven die verschillen in de jonge kindertijd doorlopen? Werk aan de winkel!
als kinderverpleegkundige heeft dit onderwerp mijn interesse. Hoe kan ik helpen?