Mannenzaal Binnengasthuis ca. 1897 // Stadsarchief Amsterdam
Toen de eerste ziekenhuizen zich in de achttiende en negentiende eeuw in Nederland ontwikkelden, was hun reputatie slecht en was de sterfte hoog. Toch bleek uit ons onderzoek dat de meerderheid van de patiënten – zo’n 85% – het Amsterdamse Binnengasthuis levend heeft verlaten. Er blijft wel een dringende vraag bestaan: wat gebeurde er met patiënten die niet konden genezen in het ziekenhuis? Werden ze daar tot hun laatste adem gehouden, of werden ze naar huis gestuurd om te sterven? Met andere woorden, wie werd er opgenomen en bleef vervolgens tot Magere Hein verscheen? Dit is belangrijke informatie om te weten omdat het ons iets kan vertellen over het selectieproces in de gasthuizen, iets wat enorm belangrijk is om de sterfte en het verblijf van patiënten binnen deze instellingen te verklaren.
De aanleiding voor de vraag wat er met patiënten gebeurt na ontslag waren de resultaten van ons onderzoek naar verschillen in sterfte op basis van sociale achtergrond. Op basis van Figuur 1 concludeerden we eerder dat vooral ongeschoolde arbeiders konden rekenen op een lager sterfterisico in het ziekenhuis, in vergelijking met geschoolde werknemers en de lage en hoge middenklassen. Een verrassend resultaat, waarvoor we als verklaring aandroegen dat ongeschoolde arbeiders het ziekenhuis in grotere aantallen vlak voor hun dood verlieten, terwijl geschoolde arbeiders en de lagere en hogere middenklasse in het ziekenhuis bleven om te sterven. Dit zou invloed kunnen hebben op de manier waarop we sterfte begrijpen, omdat we op basis van alleen de patiëntenregisters niet kunnen weten of patiënten kort na het verlaten van het ziekenhuis alsnog overleden. In de wetenschap wordt dit ook wel een ‘selectie effect’ genoemd; dan wordt alleen het effect gemeten van een bepaalde, al voorgeselecteerde groep. Hierdoor zijn de resultaten dan niet representatief voor het geheel. Of er sprake was van een selectie effect, hangt af van de mate waarin juist ook andere sociaaleconomische groepen naast de ongeschoolde ervoor kozen of gedwongen werden om niet in het Binnengasthuis te sterven.
Om voorgenoemde reden is het noodzakelijk om na te gaan of ontslagen patiënten niet alsnog vlak daarna overleden. Dit kunnen we controleren door deze personen op te zoeken in de overlijdensakten van Amsterdam van het jaar dat de persoon werd ontslagen. Een aantal vrijwilligers heeft dit voor ons uitgezocht. De resultaten van al hun werk zijn gevisualiseerd in Figuur 2. Van de in totaal 10.972 patiënten die ontslagen werden, overleden 106 personen (~1%) vrijwel direct na ontslag, namelijk binnen 10 dagen. Iets langer na ontslag, een maand later, waren in totaal 189 personen (~1.7%) overleden. Binnen zo’n korte tijdsperiode na ontslag is het goed mogelijk dat deze patiënten alsnog overleden aan de ziekte waarvoor ze eerder naar het ziekenhuis waren gegaan. Een directe relatie tussen de ziekte waarvoor iemand naar het ziekenhuis ging en het overlijden wordt minder aannemelijk als er meer dan een maand is verstreken na het ontslag. Het aantal mensen dat stierf na minstens een maand, maar binnen een jaar na ontslag, loopt desalniettemin langzaam op tot 652 personen (~5.9%). Hierbij moet natuurlijk wel de kanttekening worden geplaatst dat we gemakshalve aannemen dat de meeste personen in Amsterdam bleven wonen, aangezien enkel de Amsterdamse overlijdensakten zijn gecontroleerd. Toch lijkt het aannemelijk dat de sterfte die we tijdens het verblijf in het ziekenhuis observeren slechts beperkt beïnvloed werd door patiënten die thuis stierven. Met deze informatie worden de resultaten van het eerdere onderzoek naar sterfte in het Binnengasthuis veelzeggender, omdat we nu met meer zekerheid kunnen zeggen dat de overlijdensrisico’s in het Binnengasthuis niet beïnvloed werden door een kunstmatig selectie-effect van wie er ziekenhuis bleef.
Het raadsel over de ongeschoolde arbeiders blijft hierdoor echter nog altijd onopgelost. Wellicht moeten we de verschillen in sterfte tussen ongeschoolde en geschoolde arbeiders juist zoeken in verschillende redenen van opname. Een aannemelijk voorbeeld hiervan is dat ongeschoolde arbeiders waarschijnlijk minder vaak op de afdeling “zieken” werden opgenomen, maar juist veel meer op de afdeling “verband”, gezien de aard van hun werk. Verdere analyses die we hebben gedaan maar hier niet laten zien, tonen echter aan dat het overlevingsvoordeel van ongeschoolde arbeiders ook aanwezig is wanneer we enkel de afdeling “zieken” analyseren. Bovendien waren ongeveer dezelfde percentages ongeschoolde en geschoolde arbeiders op de verschillende afdelingen aanwezig. Toch is het mogelijk dat ongeschoolde arbeiders in vergelijking met geschoolde arbeiders met minder dodelijke ziektes en minder ernstige verwondingen naar het ziekenhuis gingen. Door naar de diagnoses te kijken waarmee patiënten binnenkwamen, gaan we deze hypothese in de toekomst verder onderzoeken.
Volgens mijn familiegeschiedenis (voor)ouders en aanverwanten, zijn geschoolde arbeiders ook wel vermeld als ongeschoolde arbeiders.
Vanzelfsprekend heb ik wel belangstelling voor dit onderwerp met zoveel voorouders in Amsterdam.
Mijn voorouders werkten ook in de Werkverschaffing in Nederland; zoals vermeld bij wikipedia}
https://nl.wikipedia.org/wiki/Werkverschaffing
Een van mijn voorouders is vermeld in het Binnengasthuis, afdeling Mannen Zieken, periode 1870, Amsterdam,
geregistreerde Johannes Jacobus de Wit, geboren 09-09-1849 te Amsterdam. (geboortedatum is niet altijd hetzelfde),
https://archief.amsterdam/indexen/deeds/3b2a98c0-562c-44ca-8716-5f18e7b1905f?person=99e87e3d-f99e-2bb2-e053-b784100a6a2e
Met dank voor alles!